三、克拉默法则
克拉默法则在线性方程组的方程个数等于未知数个数 \(n\)(即系数矩阵 \(\mathbf{A}\) 为 \(n\) 阶矩阵)时,如果 \(|A| \neq 0\),则方程组 \(AX = \beta\) 有唯一解,这个解为
\[\left(D _ {1} / | A |, D _ {2} / | A |, \dots , D _ {n} / | A |\right),\]这里 \(D_{i}\) 是把 \(\left|A\right|\) 的第 \(i\) 个列向量换成常数列向量 \(\pmb{\beta}\) 所得到的行列式的值。
说明与改进
事实上系数行列式不等于 0 是唯一解的充分必要条件。
求解还可用初等变换法:对增广矩阵 \((A|\beta)\) 作初等行变换,使得 \(A\) 变为单位矩阵:
\[\left(A \mid \boldsymbol {\beta}\right)\rightarrow \left(E \mid \boldsymbol {\eta}\right),\]\(\pmb{\eta}\) 就是解。
用在齐次方程组上:如果齐次方程组的系数矩阵 \(A\) 是方阵,则它只有零解的充分必要条件是 \(|A| \neq 0\)。
考题型及其解题方法与技巧
(行列式在考试真题中是常常出现的,但是其中不少是涉及其他概念的,有关题型将放在相应的地方,下面只举有关行列式本身的性质和计算方法的题型。)
题型一 有关完全展开式和性质的问题
【例 1.1】求 \(f(x) = \left| \begin{array}{cccc}x - 3 & 3 & -1 & 4\\ 5 & x - 8 & 0 & -2\\ 0 & 4 & x + 1 & 1\\ 2 & 2 & 1 & x \end{array} \right|\) 的 \(x^{3}\) 的系数。
【解】在完全展开式的 24 项中除了对角线元素乘积这一项外,其他 23 项 \(x\) 的次数都不超过 2,因此 \((x - 3)(x - 8)(x + 1)x\) 中 \(x^3\) 的系数 -10 就是所求。
评注 一般地,\((x - a_{1})(x - a_{2})(x - a_{3})(x - a_{4})\) 展开式中,\(x^{3}\) 的系数为 \(- (a_{1} + a_{2} + a_{3} + a_{4})\)。
【例 1.2】\(A = \left[ \begin{array}{cccc}a_{11} & a_{12} & a_{13} & a_{14}\\ a_{21} & a_{22} & a_{23} & a_{24}\\ a_{31} & a_{32} & a_{33} & a_{34}\\ a_{41} & a_{42} & a_{43} & a_{44} \end{array} \right],\) 证明 \(\mid xE - A\mid\) 的 4 个根之和等于 \(a_{11} + a_{22} + a_{33} + a_{44}\)。
【证明】设 4 个根为 \(x_{1}, x_{2}, x_{3}, x_{4}\)。因为 \(\left|xE - A\right|\) 是 \(x\) 的 4 次多项式,并且 \(x^{4}\) 的系数为 1,所以
\[\left| x E - A \right| = \left(x - x _ {1}\right) \left(x - x _ {2}\right) \left(x - x _ {3}\right) \left(x - x _ {4}\right)。\]由例 1.1 的方法的启示,考察 \(x^3\) 的系数。从右侧看为 \(-(x_1 + x_2 + x_3 + x_4)\);再从左侧看,因为 \(|xE - A|\) 对角线外的元素都是不含 \(x\) 的常数,所以在其展开式的 24 项中,只有对角线元素的乘积 \((x - a_{11})(x - a_{22})(x - a_{33})(x - a_{44})\) 这一项包含 \(x^3\) 的,并且系数为 \(-(a_{11} + a_{22} + a_{33} + a_{44})\)。于是 \(x_1 + x_2 + x_3 + x_4 = a_{11} + a_{22} + a_{33} + a_{44}\)。
【例 1.3】设 \(A\) 与 \(B\) 分别是 \(m, n\) 阶矩阵,证明
\[\left| \begin{array}{c c} * & A \\ B & 0 \end{array} \right| = \left| \begin{array}{c c} 0 & A \\ B & * \end{array} \right| = (- 1) ^ {m n} | A | | B |。\]【证明】把此行列式的左右两部分交换,办法如下:先把右部分的第 1 列依次和左部分的各列邻换(共进行了 \(n\) 次),再把右部分的第 2 列依次和左部分的各列邻换,…,最后把右部分的第 \(m\) 列依次和左部分的各列邻换。一共进行了 \(mn\) 次邻换。于是
\[\left| \begin{array}{l l} * & A \\ B & 0 \end{array} \right| = (- 1) ^ {m n} \left| \begin{array}{l l} A & * \\ 0 & B \end{array} \right| = (- 1) ^ {m n} | A | | B |。\] \[\left| \begin{array}{l l} 0 & A \\ B & * \end{array} \right| = (- 1) ^ {m n} \left| \begin{array}{l l} A & 0 \\ * & B \end{array} \right| = (- 1) ^ {m n} | A | | B |。\]【例 1.4】设 4 阶矩阵 \(A = (\alpha, \gamma_1, \gamma_2, \gamma_3)\),\(B = (\beta, \gamma_1, \gamma_2, \gamma_3)\),\(|A| = 2\),\(|B| = 3\),求 \(|A + B|\)。
【解】\(A + B = (\alpha + \beta, 2\gamma_1, 2\gamma_2, 2\gamma_3)\),(注意这里是矩阵的加法,因此对应列向量都相加)
\(\mid A + B\mid = \mid \alpha +\beta ,2\gamma_1,2\gamma_2,2\gamma_3\mid = 8\mid \alpha +\beta ,\gamma_1,\gamma_2,\gamma_3\mid\)(用性质 ③,二,三,四列都提出 2)
\[\begin{array}{l} = 8 \left(\left| \alpha , \gamma_ {1}, \gamma_ {2}, \gamma_ {3} \right| + \left| \beta , \gamma_ {1}, \gamma_ {2}, \gamma_ {3} \right|\right) \\ = 8 (2 + 3) = 4 0。 \\ \end{array}\]【例 1.5】设 4 阶矩阵 \(A = (\alpha, \gamma_1, \gamma_2, \gamma_3)\),\(B = (\beta, \gamma_2, \gamma_3, \gamma_1)\),\(|A| = a\),\(|B| = b\),求 \(|A + B|\)。
【解】\(A + B = (\alpha + \beta, \gamma_1 + \gamma_2, \gamma_2 + \gamma_3, \gamma_3 + \gamma_1)\),
\[\left| \boldsymbol {A} + \boldsymbol {B} \right| = \left| \boldsymbol {\alpha} + \boldsymbol {\beta}, \gamma_ {1} + \gamma_ {2}, \gamma_ {2} + \gamma_ {3}, \gamma_ {3} + \gamma_ {1} \right|\]\(\alpha + \beta, 2\gamma_1 + \gamma_2 + \gamma_3, \gamma_2 + \gamma_3, \gamma_3 + \gamma_1\)(把第 4 列加到第 2 列上)
\(= |\alpha +\beta ,2\gamma_{1},\gamma_{2} + \gamma_{3},\gamma_{3} + \gamma_{1}|\)(第 2 列减去第 3 列)
\[\begin{array}{l} = 2 \left| \alpha + \beta , \gamma_ {1}, \gamma_ {2} + \gamma_ {3}, \gamma_ {3} \right| = 2 \left| \alpha + \beta , \gamma_ {1}, \gamma_ {2}, \gamma_ {3} \right| \\ = 2 \left(\left| \alpha , \gamma_ {1}, \gamma_ {2}, \gamma_ {3} \right| + \left| \beta , \gamma_ {1}, \gamma_ {2}, \gamma_ {3} \right|\right) \\ = 2 \left(\left| \alpha , \gamma_ {1}, \gamma_ {2}, \gamma_ {3} \right| + \left| \beta , \gamma_ {2}, \gamma_ {3}, \gamma_ {1} \right|\right) = 2 a + 2 b。 \\ \end{array}\] \[\left| \boldsymbol {A} + \boldsymbol {B} \right| = 2 a + 2 b。\]【例 1.6】设
\[D = \left| \begin{array}{cccc} 2 & 4 & 5 & -2 \\ -3 & 7 & 8 & 4 \\ 5 & -9 & -5 & 7 \\ 2 & -5 & 2 & 2 \end{array} \right|,\]求 \(-A_{13}-A_{23}+2A_{33}+A_{43}\)。
【解】所求的是此行列式第 3 列元素的代数余子式 \(A_{13}, A_{23}, A_{33}, A_{43}\) 依次乘 \(-1, -1, 2, 1\) 后的和。\(A_{13}, A_{23}, A_{33}, A_{43}\) 和行列式的第 3 列元素是无关的,因此如果把第 3 列元素改为 \(-1, -1, 2, 1\),则 \(A_{13}, A_{23}, A_{33}, A_{43}\) 不改变。于是修改后的行列式的值 \(= A_{13} - A_{23} + A_{33} + A_{43}\)。
\[- A _ {1 3} - A _ {2 3} + 2 A _ {3 3} + A _ {4 3} = \left| \begin{array}{c c c c} 2 & 4 & - 1 & - 2 \\ - 3 & 7 & - 1 & 4 \\ 5 & - 9 & 2 & 7 \\ 2 & - 5 & 1 & 2 \end{array} \right|\]第二行减第一行,第三行加第一行的 2 倍,第四行加第一行:
\[= \left| \begin{array}{cccc} 2 & 4 & -1 & -2 \\ -5 & 3 & 0 & 6 \\ 9 & -1 & 0 & 3 \\ 4 & -1 & 0 & 0 \end{array} \right|\]对第 3 列展开:
\[= -\left| \begin{array}{ccc} -5 & 3 & 6 \\ 9 & -1 & 3 \\ 4 & -1 & 0 \end{array} \right|\]第一行减第二行的 2 倍:
\[= -\left| \begin{array}{ccc} -23 & 5 & 0 \\ 9 & -1 & 3 \\ 4 & -1 & 0 \end{array} \right| = 3\left| \begin{array}{cc} -23 & 5 \\ 4 & -1 \end{array} \right| = 9\]相关例题
求行列式 \(\begin{array}{r}\left| \begin{array}{cccc}3 & 0 & 4 & 0\\ 2 & 2 & 2 & 2\\ 0 & -7 & 0 & 0\\ 5 & 3 & -2 & 2 \end{array} \right| \end{array}\) 的第四行各元素的余子式的和。
答案:-28。
题型二 低阶行列式的计算
实际计算低阶行列式的主要方法是化零降阶法(如例 1.6 中的计算):选择行列式的一行或一列,用第三类初等变换(性质 ④)将它化到只有一个元素不为 0,再用性质 ⑦ 对这行(或列)展开,于是化为计算一个低 1 阶的行列式。
【例 1.7】计算行列式 \(\left| \begin{array}{cccc}a & 0 & b & c\\ 0 & a & c & b\\ b & c & a & 0\\ c & b & 0 & a \end{array} \right|\)
【解】方法一:先把 2 至 4 列都加到第 1 列上,再 2 至 4 行都减去第 1 行,
\[\begin{array}{l} \left| \begin{array}{c c c c} a & 0 & b & c \\ 0 & a & c & b \\ b & c & a & 0 \\ c & b & 0 & a \end{array} \right| = \left| \begin{array}{c c c c} a + b + c & 0 & b & c \\ a + b + c & a & c & b \\ a + b + c & c & a & 0 \\ a + b + c & b & 0 & a \end{array} \right| = \left| \begin{array}{c c c c} a + b + c & 0 & b & c \\ 0 & a & c - b & b - c \\ 0 & c & a - b & - c \\ 0 & b & - b & a - c \end{array} \right| \\ = (a + b + c) \left| \begin{array}{c c c} a & c - b & b - c \\ c & a - b & - c \\ b & - b & a - c \end{array} \right| \\ \end{array}\]把第 2 列加到第 3 列上:
\[\begin{array}{l} = (a + b + c) \left| \begin{array}{c c c} a & c - b & 0 \\ c & a - b & 0 \\ b & - b & a - b - c \end{array} \right| \\ = (a + b + c) (a - b - c) (a + b - c) (a - b + c)。 \\ \end{array}\]方法二:
\[\begin{array}{l} \left| \begin{array}{cccc}a & 0 & b & c\\ 0 & a & c & b\\ b & c & a & 0\\ c & b & 0 & a \end{array} \right| = \left| \begin{array}{cccc}a & a & b + c & b + c\\ 0 & a & c & b\\ b + c & b + c & a & a\\ c & b & 0 & a \end{array} \right| = \left| \begin{array}{cccc}a & 0 & b + c & 0\\ 0 & a & c & b - c\\ b + c & 0 & a & 0\\ c & b - c & 0 & a \end{array} \right| \\ = - \left| \begin{array}{c c c c} a & b + c & 0 & 0 \\ 0 & c & a & b - c \\ b + c & a & 0 & 0 \\ c & 0 & b - c & a \end{array} \right| = \left| \begin{array}{c c c c} a & b + c & 0 & 0 \\ b + c & a & 0 & 0 \\ 0 & c & a & b - c \\ c & 0 & b - c & a \end{array} \right| \\ = \left[ a ^ {2} - (b + c) ^ {2} \right] \left[ a ^ {2} - (b - c) ^ {2} \right] \\ = (a + b + c) (a - b - c) (a + b - c) (a - b + c)。 \\ \end{array}\]评注 在利用元素分布的规律和行列式性质化简行列式时,方法往往不是唯一的,它们繁简各异,因此计算行列式时方法上有很大灵活性和试探性。
【例 1.8】计算行列式 \(\begin{array}{r}\left| \begin{array}{ccccc}2a & b & 2a & 2a & 2a\\ -a & -a & b & -a & -a\\ a & a & a & b & a\\ 2 & 2 & 2 & 2 & b\\ a & a & a & a & a \end{array} \right| \end{array}\)
【解】先提出第 5 行的公因子 \(a\),再把上面 4 行依次加上它的 \(-2a\) 倍,\(a\) 倍,\(-a\) 倍和 -2 倍:
\[\left| \begin{array}{c c c c c} 2 a & b & 2 a & 2 a & 2 a \\ - a & - a & b & - a & - a \\ a & a & a & b & a \\ 2 & 2 & 2 & 2 & --- # 练习题 ### 例题1 **题目内容** 设线性方程组 \]\begin{cases} 2x + y + z = 1 \ x + 2y + z = 2 \ x + y + 2z = 3 \end{cases}
\[使用克拉默法则求解该方程组。 **题目解答** 系数矩阵为 \]A = \begin{pmatrix} 2 & 1 & 1 \ 1 & 2 & 1 \ 1 & 1 & 2 \end{pmatrix}
\[计算行列式 \(|A|$: \]|A| = 2 \cdot \begin{vmatrix} 2 & 1 \ 1 & 2 \end{vmatrix} - 1 \cdot \begin{vmatrix} 1 & 1 \ 1 & 2 \end{vmatrix} + 1 \cdot \begin{vmatrix} 1 & 2 \ 1 & 1 \end{vmatrix} = 2(4-1) - 1(2-1) + 1(1-2) = 6 - 1 - 1 = 4
\[由于 \(|A| \neq 0$,方程组有唯一解。计算各 \(D_i$: - \(D_1 = \begin{vmatrix} 1 & 1 & 1 \\ 2 & 2 & 1 \\ 3 & 1 & 2 \end{vmatrix} = 1 \cdot (4-1) - 1 \cdot (4-3) + 1 \cdot (2-6) = 3 - 1 - 4 = -2$ - \(D_2 = \begin{vmatrix} 2 & 1 & 1 \\ 1 & 2 & 1 \\ 1 & 3 & 2 \end{vmatrix} = 2 \cdot (4-3) - 1 \cdot (2-1) + 1 \cdot (3-2) = 2 - 1 + 1 = 2$ - \(D_3 = \begin{vmatrix} 2 & 1 & 1 \\ 1 & 2 & 2 \\ 1 & 1 & 3 \end{vmatrix} = 2 \cdot (6-2) - 1 \cdot (3-2) + 1 \cdot (1-2) = 8 - 1 - 1 = 6$ 解为: \]x = \frac{D_1}{|A|} = \frac{-2}{4} = -\frac{1}{2}, \quad y = \frac{D_2}{|A|} = \frac{2}{4} = \frac{1}{2}, \quad z = \frac{D_3}{|A|} = \frac{6}{4} = \frac{3}{2}
\[因此,解为 \(\left(-\frac{1}{2}, \frac{1}{2}, \frac{3}{2}\right)$. --- ### 例题2 **题目内容** 计算行列式 \]D = \begin{vmatrix} x & 1 & 1 & 1 \ 1 & x & 1 & 1 \ 1 & 1 & x & 1 \ 1 & 1 & 1 & x \end{vmatrix}
\[并求当 \(x = 2$ 时的值。 **题目解答** 将第2、3、4列加到第1列: \]D = \begin{vmatrix} x+3 & 1 & 1 & 1 \ x+3 & x & 1 & 1 \ x+3 & 1 & x & 1 \ x+3 & 1 & 1 & x \end{vmatrix} = (x+3) \begin{vmatrix} 1 & 1 & 1 & 1 \ 1 & x & 1 & 1 \ 1 & 1 & x & 1 \ 1 & 1 & 1 & x \end{vmatrix}
\[第2、3、4行减去第1行: \]D = (x+3) \begin{vmatrix} 1 & 1 & 1 & 1 \ 0 & x-1 & 0 & 0 \ 0 & 0 & x-1 & 0 \ 0 & 0 & 0 & x-1 \end{vmatrix} = (x+3)(x-1)^3
\[当 \(x = 2$ 时, \]D = (2+3)(2-1)^3 = 5 \cdot 1 = 5
\[因此,行列式的值为 \(5$. --- ### 例题3 **题目内容** 设矩阵 \]A = \begin{pmatrix} 1 & a & 0 & 0 \ 0 & 1 & a & 0 \ 0 & 0 & 1 & a \ a & 0 & 0 & 1 \end{pmatrix}
\[计算行列式 \(|A|$。 **题目解答** 对第1列展开: \]|A| = 1 \cdot A_{11} + a \cdot A_{41}
\[其中 - \(A_{11} = (-1)^{1+1} M_{11} = \begin{vmatrix} 1 & a & 0 \\ 0 & 1 & a \\ 0 & 0 & 1 \end{vmatrix} = 1$(上三角行列式) - \(A_{41} = (-1)^{4+1} M_{41} = -\begin{vmatrix} a & 0 & 0 \\ 1 & a & 0 \\ 0 & 1 & a \end{vmatrix} = -a^3$(下三角行列式) 代入得: \]|A| = 1 \cdot 1 + a \cdot (-a^3) = 1 - a^4
\[因此,\(|A| = 1 - a^4$. --- ### 例题4 **题目内容** 已知向量组 \((2,1,1,1), (2,1,a,a), (3,2,1,a), (4,3,2,1)$ 线性相关,且 \(a \neq 1$,求 \(a$。 **题目解答** 向量组线性相关等价于以其为行向量的4阶行列式为0: \]\begin{vmatrix} 2 & 1 & 1 & 1 \ 2 & 1 & a & a \ 3 & 2 & 1 & a \ 4 & 3 & 2 & 1 \end{vmatrix} = 0
\[计算行列式: 第2行减第1行: \]= \begin{vmatrix} 2 & 1 & 1 & 1 \ 0 & 0 & a-1 & a-1 \ 3 & 2 & 1 & a \ 4 & 3 & 2 & 1 \end{vmatrix}
\[第3列减第2列: \]= \begin{vmatrix} 2 & 1 & 0 & 1 \ 0 & 0 & 0 & a-1 \ 3 & 2 & 1-a & a \ 4 & 3 & 1 & 1 \end{vmatrix} = (a-1) \begin{vmatrix} 2 & 1 & 0 \ 3 & 2 & 1-a \ 4 & 3 & 1 \end{vmatrix}
\[计算3阶行列式: \]= (a-1) \left[ 2 \cdot \begin{vmatrix} 2 & 1-a \ 3 & 1 \end{vmatrix} - 1 \cdot \begin{vmatrix} 3 & 1-a \ 4 & 1 \end{vmatrix} \right] = (a-1) \left[ 2(2 - 3(1-a)) - (3 - 4(1-a)) \right]
\[简化: \]= (a-1) \left[ 2(2 - 3 + 3a) - (3 - 4 + 4a) \right] = (a-1) \left[ 2(3a - 1) - (4a - 1) \right] = (a-1)(6a - 2 - 4a + 1) = (a-1)(2a - 1)
\[令其为零: \](a-1)(2a-1) = 0
\[由于 \(a \neq 1$,得 \(a = \frac{1}{2}$。 因此,\(a = \frac{1}{2}$. --- ### 例题5 **题目内容** 计算行列式 \]D = \begin{vmatrix} a & 0 & b & c \ 0 & a & c & b \ b & c & a & 0 \ c & b & 0 & a \end{vmatrix}
\[并化简结果。 **题目解答** 将第2、3、4列加到第1列: \]D = \begin{vmatrix} a+b+c & 0 & b & c \ a+b+c & a & c & b \ a+b+c & c & a & 0 \ a+b+c & b & 0 & a \end{vmatrix} = (a+b+c) \begin{vmatrix} 1 & 0 & b & c \ 1 & a & c & b \ 1 & c & a & 0 \ 1 & b & 0 & a \end{vmatrix}
\[第2、3、4行减第1行: \]= (a+b+c) \begin{vmatrix} 1 & 0 & b & c \ 0 & a & c-b & b-c \ 0 & c & a-b & -c \ 0 & b & -b & a-c \end{vmatrix}
\[对第1列展开: \]= (a+b+c) \begin{vmatrix} a & c-b & b-c \ c & a-b & -c \ b & -b & a-c \end{vmatrix}
\[进一步化简(例如,将第2列加到第3列)可得: \]D = (a+b+c)(a-b-c)(a+b-c)(a-b+c)
\[因此,行列式的值为 \((a+b+c)(a-b-c)(a+b-c)(a-b+c)$.\]