六、分段函数的求导法
求分段函数的导数时,先用求导法则及基本公式,求出各分段区间内函数的导数;然后求分段函数的各分界点(或连接点)处的导数。因此,讨论分段函数求导法的关键点是如何求出分界点处的导数。常用以下三种方法。
(一)按定义求分界点处的导数或左右导数
设 \(f(x) = \left\{ \begin{array}{ll}g(x), & x_0 - \delta < x < x_0,\\ A, & x = x_0,\\ h(x), & x_0 < x < x_0 + \delta , \end{array} \right.\) 其中 \(\delta >0\) 为某常数,\(g(x)\) 与 \(h(x)\) 在 \(x_0\) 处无定义,则
可按定义求 \(f_{+}^{\prime}(x_0)\) 与 \(f_{-}^{\prime}(x_0)\)
\[f _ {+} ^ {\prime} \left(x _ {0}\right) = \lim _ {\Delta x \rightarrow 0 +} \frac {f \left(x _ {0} + \Delta x\right) - f \left(x _ {0}\right)}{\Delta x} = \lim _ {\Delta x \rightarrow 0 +} \frac {h \left(x _ {0} + \Delta x\right) - A}{\Delta x},\] \[f _ {-} ^ {\prime} \left(x _ {0}\right) = \lim _ {\Delta x \rightarrow 0 -} \frac {f \left(x _ {0} + \Delta x\right) - f \left(x _ {0}\right)}{\Delta x} = \lim _ {\Delta x \rightarrow 0 -} \frac {g \left(x _ {0} + \Delta x\right) - A}{\Delta x}.\]若上述极限均存在且相等,记为 \(l\),则 \(f^{\prime}(x_0) = l\):
对于 \(f(x) = \left\{ \begin{array}{ll}g(x), & x\neq x_0,\\ A, & x = x_0, \end{array} \right.\) 类似地可按定义求 \(f^{\prime}(x_0)\)(如果它们存在的话)。
【例2.12】 设 \(f(x) = \left\{ \begin{array}{ll}(1 + x)^{\frac{1}{x}} - \mathrm{e}, & x\neq 0,\\ 0, & x = 0, \end{array} \right.\) 求 \(f(x)\) 在点 \(x = 0\) 处的导数。
【解】 \(f^{\prime}(0) = \lim_{x\to 0}\frac{f(x) - f(0)}{x} = \lim_{x\to 0}\frac{(1 + x)^{\frac{1}{x}} - e}{x} = \lim_{x\to 0}\frac{e^{\frac{1}{x}\ln(1 + x)} - e}{x} = e\lim_{x\to 0}\frac{e^{\frac{1}{x}\ln(1 + x) - 1}}{x}.\)
\[= \mathrm {e} \lim _ {x \rightarrow 0} \frac {\frac {1}{x} \ln (1 + x) - 1}{x} = \mathrm {e} \lim _ {x \rightarrow 0} \frac {\ln (1 + x) - x}{x ^ {2}} = \mathrm {e} \lim _ {x \rightarrow 0} \frac {\frac {1}{1 + x} - 1}{2 x} = - \frac {\mathrm {e}}{2},\]其中用到了等价无穷小因子替换:\(\mathrm{e}^{\frac{1}{x}\ln (1 + x) - 1} - 1\sim \frac{1}{x}\ln (1 + x) - 1(x\to 0)\)
(二)按求导法则分别求分段函数在分界点处的左右导数
根据是:
- \(f^{\prime}(x_0)\) 存在 \(\Leftrightarrow f_{+}^{\prime}(x_0),f_{-}^{\prime}(x_0)\) 均存在且相等,即 \(f^{\prime}(x_0) = f_{+}^{\prime}(x_0) = f_{-}^{\prime}(x_0).\)
- 若在 \(x_0\) 的右邻域 \(x_0 \leqslant x < x_0 + \delta\) 或左邻域 \(x_0 - \delta < x \leqslant x_0\) 上,\(f(x) = g(x)\),则 \(f(x)\) 与 \(g(x)\) 在 \(x_0\) 点处有相同的右或左可导性。
若 \(g(x)\) 可导,则 \(f_{+}^{\prime}(x_0) = g_{+}^{\prime}(x_0)\) 或 \(f_{-}^{\prime}(x_0) = g_{-}^{\prime}(x_0)\)
根据上述结论,我们立即得到如下求分界点处导数的一个方法:
设 \(f(x) = \left\{ \begin{array}{ll}g(x), & x_0 - \delta < x\leqslant x_0,\\ h(x), & x_0 < x < x_0 + \delta , \end{array} \right.\) \(\delta >0\) 为某常数,若 \(g^{\prime}_{-}(x_{0}) = h^{\prime}_{+}(x_{0})\) 记为A,又 \(g(x_0) = h(x_0)\),则 \(f^{\prime}(x_0) = A\):
【例2.13】 设 \(f(x) = \left\{ \begin{array}{ll} \frac{\pi}{4} + \frac{x - 1}{2}, & x > 1, \\ \arctan x, & |x| \leqslant 1, \\ -\frac{\pi}{4} + \frac{x + 1}{2}, & x < -1, \end{array} \right.\) 求 \(f^{\prime}(1)\) 与 \(f^{\prime}(-1)\)。
【解】 由题设知 \(f(1 + 0) = \frac{\pi}{4} = f(1), f(-1 - 0) = -\frac{\pi}{4} = f(-1)\),故 \(f(x)\) 又可以写成
\[f (x) = \left\{ \begin{array}{l l} \frac {\pi}{4} + \frac {x - 1}{2}, & x \geqslant 1, \\ \arctan x, & | x | \leqslant 1, \\ - \frac {\pi}{4} + \frac {x + 1}{2}, & x \leqslant - 1, \end{array} \right.\]所以 \(f_{+}^{\prime}(1) = \left(\frac{\pi}{4} +\frac{x - 1}{2}\right)^{\prime}\bigg|_{x = 1} = \frac{1}{2},\) \(f_{-}^{\prime}(1) = (\arctan x)^{\prime}\big|_{x = 1} = \frac{1}{1 + x^{2}}\bigg|_{x = 1} = \frac{1}{2},\)
\[f _ {+} ^ {\prime} (- 1) = \left(\arctan x\right) ^ {\prime} \mid_ {x = - 1} = \frac {1}{1 + x ^ {2}} \Big | _ {x = - 1} = \frac {1}{2},\] \[f _ {-} ^ {\prime} (- 1) = \left. \left(- \frac {\pi}{4} + \frac {x + 1}{2}\right) ^ {\prime} \right| _ {x = - 1} = \frac {1}{2},\]因此 \(f^{\prime}(1) = f^{\prime}(-1) = \frac{1}{2}.\)
(三)分界点是连续点时,求导函数在分界点处的极限值或左、右极限值
设 \(f(x)\) 在 \(x_0\) 的空心邻域 \(U_{0}(x_{0},\delta)\) 内可导且 \(f(x)\) 在 \(x_0\) 处连续。若存在极限 \(\lim_{x\to x_0}f'(x) = A\) 则 \(f^{\prime}(x_0) = A\):
【例2.14】 设 \(f(x) = \left\{ \begin{array}{ll}x^{3}\sin \frac{1}{x}, & x\neq 0,\\ 0, & x = 0, \end{array} \right.\) 求 \(f^{\prime}(x)\)
【解】 当 \(x \neq 0\) 时,由求导法则得
\[f ^ {\prime} (x) = 3 x ^ {2} \sin \frac {1}{x} - x \cos \frac {1}{x};\]当 \(x = 0\) 时,可用以下两种方法求得 \(f^{\prime}(0)\)
方法 \(1^{\circ}\) 按定义求:\(f^{\prime}(0) = \lim_{x\to 0}\frac{f(x) - f(0)}{x} = \lim_{x\to 0}\frac{x^{3}\sin\frac{1}{x}}{x} = 0.\)
方法 \(2^{\circ}\) 显然 \(\lim_{x\to 0}f(x) = 0 = f(0),f(x)\) 在点 \(x = 0\) 处连续,又
\[\lim _ {x \rightarrow 0} f ^ {\prime} (x) = \lim _ {x \rightarrow 0} \left(3 x ^ {2} \sin \frac {1}{x} - x \cos \frac {1}{x}\right) = 0,\]因此 \(f^{\prime}(0) = 0\):
于是 \(f^{\prime}(x) = \left\{ \begin{array}{ll}3x^{2}\sin \frac{1}{x} -x\cos \frac{1}{x}, & x\neq 0,\\ 0, & x = 0. \end{array} \right.\)
七、高阶导数及 \(n\) 阶导数的求法
对给定的函数 \(f(x)\) 通常可用逐阶求导法求出高阶导数。但对某些简单的函数 \(y = f(x)\) 可用以下方法求其 \(n\) 阶导数的表达式。
(一)归纳法
先依次求出 \(y = f(x)\) 的前几阶导数的表达式,并由此观察出规律性(有时还需适当变形),写出 \(y^{(n)}\) 的公式。再用数学归纳法证明。
【例2.15】 设函数 \(f(x)\) 有任意阶导数且 \(f^{\prime}(x) = f^{2}(x)\),则 \(f^{(n)}(x) = (n > 2)\)。
【分析】 将 \(f^{\prime}(x) = f^{2}(x)\) 两边求导得 \(f^{\prime \prime}(x) = 2f(x)f^{\prime}(x) = 2f^{3}(x)\),再求导得
\[f ^ {\prime \prime} (x) = 3! f ^ {2} (x) f ^ {\prime} (x) = 3! f ^ {4} (x).\]由此可归纳证明 \(f^{(n)}(x) = n! f^{n+1}(x)\)。
(二)利用简单的初等函数的 \(n\) 阶导数公式
用归纳法易导出下列函数的 \(n\) 阶导数公式:
-
\(\left(\mathrm{e}^{ax + b}\right)^{(n)} = a^{n}\mathrm{e}^{ax + b};\)
-
\(\left[\sin (ax + b)\right]^{(n)} = a^n\sin \left(ax + b + \frac{n\pi}{2}\right);\)
-
\(\left[\cos (ax + b)\right]^{(n)} = a^n\cos \left(ax + b + \frac{n\pi}{2}\right);\)
-
\(\left[(ax + b)^{\beta}\right]^{(n)} = a^{n}\beta (\beta -1)\dots (\beta -n + 1)(ax + b)^{\beta -n};\)
-
\(\left(\frac{1}{ax + b}\right)^{(n)} = \frac{(-1)^n a^n n!}{(ax + b)^{n+1}}\);
-
\(\left[\ln (ax + b)\right]^{(n)} = (-1)^{n - 1}a^n (n - 1)! \frac{1}{(ax + b)^n}\)。
特别地 \(\left(\mathrm{e}^{x}\right)^{(n)} = \mathrm{e}^{x};\qquad \left(\sin x\right)^{(n)} = \sin \left(x + \frac{n\pi}{2}\right);\qquad \left(\cos x\right)^{(n)} = \cos \left(x + \frac{n\pi}{2}\right);\)
\[(x ^ {\alpha}) ^ {(n)} = \alpha (\alpha - 1) \dots (\alpha - n + 1) x ^ {\alpha - n}; \quad (\ln x) ^ {(n)} = \frac {(- 1) ^ {n - 1} (n - 1) !}{x ^ {n}}.\]其中 \(a, b, \alpha, \beta\) 为常数,且 \(a \neq 0\)
(三)分解法
通过恒等变形将要求 \(n\) 阶导数的函数分解成上述简单初等函数之和。常有以下情形:
1. 有理函数与无理函数的分解
【例2.16】 求下列 \(y^{(n)}\)
(I)\(y = \frac{x^n}{1 + x}\);
(Ⅱ)\(y = \frac{1 + x}{\sqrt{1 - x}}\)
【解】(I)当 \(n\) 为奇数时,\(x^n + 1\) 可被 \(x + 1\) 整除,\(x^n + 1 = (x + 1)(x^{n-1} - x^{n-2} + \cdots - x + 1) \Rightarrow\)
\[\begin{array}{l} y = \frac {x ^ {n} + 1 - 1}{1 + x} = \frac {(x + 1) (x ^ {n - 1} - x ^ {n - 2} + \cdots - x + 1)}{1 + x} - \frac {1}{1 + x} \\ = \left(x ^ {n - 1} - x ^ {n - 2} + \dots - x + 1\right) - \frac {1}{1 + x}, \\ \end{array}\] \[y ^ {(n)} = 0 - \left(\frac {1}{1 + x}\right) ^ {(n)} = \frac {(- 1) ^ {n + 1} n !}{(1 + x) ^ {n + 1}} = \frac {n !}{(1 + x) ^ {n + 1}}.\]当 \(n\) 为偶数时,\(x^n\) 除 \(x + 1\) 得 \(x^n = (x + 1)(x^{n - 1} - x^{n - 2} + \dots + x - 1) + 1 \Rightarrow\)
\[y = \frac {x ^ {n}}{x + 1} = x ^ {n - 1} - x ^ {n - 2} + \dots + x - 1 + \frac {1}{x + 1},\] \[y ^ {(n)} = 0 + (- 1) ^ {n} \frac {n !}{(x + 1) ^ {n + 1}} = \frac {n !}{(x + 1) ^ {n + 1}}.\](Ⅱ)由于 \(y = \frac{2 - (1 - x)}{\sqrt{1 - x}} = 2(1 - x)^{-\frac{1}{x}} - (1 - x)^{+}\),于是
\[\begin{array}{l} y ^ {(n)} = \left[ 2 (1 - x) ^ {- \frac {1}{n}} \right] ^ {(n)} - \left[ (1 - x) ^ {\frac {1}{n}} \right] ^ {(n)} \\ = 2 \cdot (- 1) ^ {n} \left(- \frac {1}{2}\right) \left(- \frac {1}{2} - 1\right) \dots \left(- \frac {1}{2} - n + 1\right) (1 - x) ^ {- \frac {1}{2} - n} \\ - (- 1) ^ {n} \frac {1}{2} \left(\frac {1}{2} - 1\right) \dots \left(\frac {1}{2} - n + 1\right) (1 - x) ^ {+ - n} \\ = \frac {(2 n - 1) ! !}{2 ^ {n - 1}} (1 - x) ^ {- + - n} + \frac {(2 n - 3) ! !}{2 ^ {n}} (1 - x) ^ {+ - n}. \\ \end{array}\]2. 三角函数的分解(利用三角函数恒等式及有关公式)
【例2.17】 设 \(y = \sin^4 x\),求 \(y^{(n)}\)
【解】 \(y = \left(\frac{1 - \cos 2x}{2}\right)^{2} = \frac{1}{4} (1 - 2\cos 2x + \cos^{2}2x) = \frac{1}{4} -\frac{1}{2}\cos 2x + \frac{1}{8} (1 + \cos 4x),\)
\[\begin{array}{l} y ^ {(n)} = - \frac {1}{2} 2 ^ {n} \cos \left(2 x + \frac {n \pi}{2}\right) + \frac {1}{8} \cdot 4 ^ {n} \cos \left(4 x + \frac { --- # 练习题 ### 例题1 设函数 $ f(x) = \begin{cases} x^2 \sin\left(\frac{1}{x}\right), & x \neq 0, \\ 0, & x = 0 \end{cases} $,求 $ f'(0) $。 **题目解答** 按定义求导: \]f’(0) = \lim_{x \to 0} \frac{f(x) - f(0)}{x} = \lim_{x \to 0} \frac{x^2 \sin\left(\frac{1}{x}\right)}{x} = \lim_{x \to 0} x \sin\left(\frac{1}{x}\right).
\[由于 $ |x \sin(1/x)| \leq |x| \to 0 $,极限为 0,故 $ f'(0) = 0 $。 --- ### 例题2 设 $ f(x) = \begin{cases} e^x + 1, & x \geq 0, \\ x^2 + 2x + 2, & x < 0 \end{cases} $,讨论 $ f(x) $ 在 $ x = 0 $ 处的可导性。 **题目解答** 先检查连续性: $ f(0) = e^0 + 1 = 2 $, 左极限:$ \lim_{x \to 0^-} (x^2 + 2x + 2) = 2 $, 右极限:$ \lim_{x \to 0^+} (e^x + 1) = 2 $, 故 $ f(x) $ 在 $ x = 0 $ 处连续。 求左右导数: 右导数:$ f'_+(0) = \frac{d}{dx}(e^x + 1)\big|_{x=0} = e^0 = 1 $, 左导数:$ f'_-(0) = \frac{d}{dx}(x^2 + 2x + 2)\big|_{x=0} = (2x + 2)\big|_{x=0} = 2 $。 左右导数不相等,故 $ f(x) $ 在 $ x = 0 $ 处不可导。 --- ### 例题3 求函数 $ y = \cos(3x) $ 的 $ n $ 阶导数 $ y^{(n)} $。 **题目解答** 利用公式 $ [\cos(ax + b)]^{(n)} = a^n \cos\left(ax + b + \frac{n\pi}{2}\right) $, 这里 $ a = 3, b = 0 $,故 \]y^{(n)} = 3^n \cos\left(3x + \frac{n\pi}{2}\right).
\[ --- ### 例题4 设 $ y = x^3 e^{-x} $,求 $ y^{(n)} $。 **题目解答** 用莱布尼兹公式: \]y^{(n)} = \sum_{k=0}^{n} \binom{n}{k} (x^3)^{(k)} (e^{-x})^{(n-k)}.
\[注意: - $ (x^3)^{(k)} = 0 $ 当 $ k \geq 4 $, - $ (e^{-x})^{(m)} = (-1)^m e^{-x} $。 所以仅 $ k = 0, 1, 2, 3 $ 项非零: \]y^{(n)} = \binom{n}{0} x^3 (-1)^n e^{-x} + \binom{n}{1} 3x^2 (-1)^{n-1} e^{-x} + \binom{n}{2} 6x (-1)^{n-2} e^{-x} + \binom{n}{3} 6 (-1)^{n-3} e^{-x}.
\[整理得: \]y^{(n)} = (-1)^n e^{-x} \left[ x^3 - 3n x^2 + 3n(n-1)x - n(n-1)(n-2) \right].
\[ --- ### 例题5 设 $ f(x) = \frac{1}{1 - 2x} $,求 $ f^{(n)}(x) $。 **题目解答** 利用公式 $ \left( \frac{1}{ax + b} \right)^{(n)} = \frac{(-1)^n a^n n!}{(ax + b)^{n+1}} $, 这里 $ a = -2, b = 1 $,故 \]f^{(n)}(x) = \frac{(-1)^n (-2)^n n!}{(1 - 2x)^{n+1}} = \frac{2^n n!}{(1 - 2x)^{n+1}}.
\[\]