Skip to Content
👋 欢迎来到考研学堂! 了解详情

五、复合函数求导法的应用——由复合函数求导法则导出的几类函数的微分法

(一)幂指数函数 \(f(x)^{g(x)}\) 的求导数(微分)法

\(f(x) > 0, f(x), g(x)\) 均可导,求幂指函数 \(f(x)^{g(x)}\) 的导数,通常用下面两种方法:

方法 \(1^{\circ}\)\(f(x)^{g(x)}\) 表成 \(\mathrm{e}^{g(x)\ln f(x)}\) 后求导。

\(f(x)^{g(x)} = \mathrm{e}^{g(x)\ln f(x)}\) 用复合函数求导法及导数的四则运算法则可得

\[\begin{aligned} \left[ f(x)^{g(x)} \right]' &= \left[ \mathrm{e}^{g(x)\ln f(x)} \right]' = \mathrm{e}^{g(x)\ln f(x)} \left[ g(x)\ln f(x) \right]' \\ &= f(x)^{g(x)} \left[ g'(x)\ln f(x) + g(x) \frac{f'(x)}{f(x)} \right]. \end{aligned}\]

方法 \(2^{\circ}\) 对数求导法。

\(y = f(x)^{g(x)}\) 两边取对数,有 \(\ln y = g(x)\ln f(x)\)。两边对 \(x\) 求导并注意 \(y\)\(x\) 的函数,得

\[\frac{y'}{y} = g'(x)\ln f(x) + g(x) \cdot \frac{f'(x)}{f(x)},\]

因此 \(y' = f(x)^{g(x)}\left[g'(x)\ln f(x) + g(x)\frac{f'(x)}{f(x)}\right]\)

用对数求导法求连乘积的导数或微分常常是方便的。如:

\[y = f_1(x) \cdot f_2(x) \cdot \dots \cdot f_n(x),\]

先取绝对值再取对数得

\[\ln |y| = \ln |f_1(x)| + \ln |f_2(x)| + \dots + \ln |f_n(x)|.\]

\(f_i(x)\) 可导 \((i = 1,2,\dots ,n)\),求导(注意 \((\ln |x|)' = \frac{1}{x}\))得

\[\frac{1}{y} y' = \frac{f_1'(x)}{f_1(x)} + \dots + \frac{f_n'(x)}{f_n(x)}, \quad \text{即} \quad y' = y \left[ \frac{f_1'(x)}{f_1(x)} + \dots + \frac{f_n'(x)}{f_n(x)} \right].\]

【例2.8】\(y = (1 + x^2)^{\arctan x}\),求 \(y'\)

【解】 将函数化为 \(y = \mathrm{e}^{\arctan x \ln (1 + x^2)}\),然后对 \(x\) 求导即得

\[y' = (1 + x^2)^{\arctan x} [\arctan x \ln (1 + x^2)]' = (1 + x^2)^{\arctan x} \left[ \frac{\ln (1 + x^2)}{1 + x^2} + \frac{2x \arctan x}{1 + x^2} \right].\]

(二)反函数的求导法

【定理2.5】\(y = f(x)\) 在区间 \(I_x\) 内可导且 \(f'(x)\neq 0\),值域为区间 \(I_y\),则 \(y = f(x)\) 的反函数 \(x = \varphi(y)\)\(I_y\) 可导且 \(\varphi'(y) = \frac{1}{f'(x)}\)

【例2.9】\(y = f(x)\) 可导,且 \(y'\neq 0\)

(I)若已知 \(y = f(x)\) 的反函数 \(x = \varphi(y)\) 可导,试由复合函数求导法则导出反函数求导公式;
(Ⅱ)若又设 \(y = f(x)\) 二阶可导,则 \(\frac{\mathrm{d}^2x}{\mathrm{d}y^2} = \_\)

【分析】(I)设 \(y = f(x)\) 的反函数是 \(x = \varphi(y)\),则反函数的导数可由复合函数求导法则求出:由 \(y = f(\varphi(y))\),两边对 \(y\) 求导得

\[\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}y} (y) = \frac{\mathrm{d}f(x)}{\mathrm{d}y} = f'(x) \cdot \frac{\mathrm{d}x}{\mathrm{d}y} \Leftrightarrow 1 = f'(x) \frac{\mathrm{d}x}{\mathrm{d}y}.\]

因此 \(\frac{\mathrm{d}x}{\mathrm{d}y} = \frac{1}{f'(x)} = \frac{1}{y'}\)

(Ⅱ)\(\frac{\mathrm{d}^2x}{\mathrm{d}y^2} = \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}y}\left(\frac{1}{y'}\right) = \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x}\left(\frac{1}{y'}\right)\frac{\mathrm{d}x}{\mathrm{d}y} = -\frac{y''}{y'^2}\cdot \frac{1}{y'} = -\frac{y''}{y'^3}\)

评注\(\frac{\mathrm{d}x}{\mathrm{d}y} = \frac{1}{y'}\)\(\frac{\mathrm{d}^2x}{\mathrm{d}y^2}\) 时必须牢记 \(\frac{1}{y'}\) 是以 \(x\) 为变量的函数,而其中的 \(x\) 又是 \(y\) 的函数,因而将 \(\frac{1}{y'}\)\(y\) 求导时,应将 \(\frac{1}{y'}\) 中的 \(x\) 看作中间变量,然后使用复合函数求导法则。

(三)由参数方程确定的函数的求导法

给定参数方程 \(x = \varphi(t), y = \psi(t), t\in\) 区间 \(I\)

(1)若 \(x = \varphi(t)\) 是区间 \(I\) 上的单调函数,则它存在反函数记为 \(t = \varphi^*(x)\),参数方程确定了 \(y\)\(x\) 的函数 \(y = \psi[\varphi^*(x)]\),定义域是 \(x = \varphi(t)\) 在区间 \(I\) 上的值域 \(X\)

(2)又设 \(\varphi(t), \psi(t)\) 在区间 \(I\) 上连续,则 \(y = \psi[\varphi^*(x)]\)\(X\) 上连续;
(3)再设 \(\varphi(t),\psi(t)\)\(t\in I\) 可导且 \(\varphi'(t)\neq 0\),则 \(y = \psi[\varphi^*(x)]\) 在对应点 \(x = \varphi(t)\) 可导且

\[\frac{\mathrm{d}y}{\mathrm{d}x} = \frac{\psi'(t)}{\varphi'(t)}.\]

由复合函数求导法则及反函数求导公式可导出:\(\frac{\mathrm{d}y}{\mathrm{d}x} = \frac{\mathrm{d}y}{\mathrm{d}t}\cdot \frac{\mathrm{d}t}{\mathrm{d}x} = \frac{\psi'(t)}{\varphi'(t)}\)。若 \(\varphi(t),\psi(t)\)\(t\in I\) 二阶可导,可进一步求得二阶导数,即

\[\frac{\mathrm{d}^2y}{\mathrm{d}x^2} = \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} \left[ \frac{\psi'(t)}{\varphi'(t)} \right] = \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}t} \left[ \frac{\psi'(t)}{\varphi'(t)} \right] \frac{\mathrm{d}t}{\mathrm{d}x} = \frac{\psi''(t)\varphi'(t) - \psi'(t)\varphi''(t)}{\varphi'^3(t)}.\]

【例2.10】\(\begin{cases} x = a\cos^3 t, \\ y = a\sin^3 t, \end{cases}\) \(a\) 为常数,求 \(\frac{\mathrm{d}y}{\mathrm{d}x},\frac{\mathrm{d}^2y}{\mathrm{d}x^2}\)

【解】 \(\frac{\mathrm{d}y}{\mathrm{d}x} = \frac{y'_t}{x'_t} = \frac{3a\sin^2t\cos t}{3a\cos^2t(-\sin t)} = -\tan t\)\(\frac{\mathrm{d}y}{\mathrm{d}x} = -\sqrt[3]{\frac{y}{x}}\)

继续对 \(x\) 求导,并注意 \(t\)\(x\) 的函数,得

\[\frac{\mathrm{d}^2y}{\mathrm{d}x^2} = \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} \left(\frac{\mathrm{d}y}{\mathrm{d}x}\right) = \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} (-\tan t) = -(\tan t)' \frac{\mathrm{d}t}{\mathrm{d}x} = -\frac{1}{\cos^2 t} \cdot \frac{1}{x_t'} = \frac{1}{3a\cos^4 t \sin t}.\]

评注 常犯的错误是 \(\frac{\mathrm{d}^2y}{\mathrm{d}x^2} = (-\tan t)' = -\sec^2 t\)

(四)隐函数微分法

设有二元方程 \(F(x, y) = 0\)(如 \(x^2 + y^2 = 1, x - y + \frac{1}{2} \sin y = 0\)),若在区间 \(I\) 上存在函数 \(y = y(x)\) 满足 \(F(x, y(x)) = 0\),则称这个函数 \(y = y(x)\) 为方程 \(F(x, y) = 0\) 在区间 \(I\) 上确定的隐函数。

求由方程 \(F(x,y) = 0\)(或 \(f(x,y) = g(x,y)\))确定的隐函数 \(y = y(x)\) 的导数或微分常用下列方法:

方法 \(1^{\circ}\) 将方程两端同时对自变量(如 \(x\))求导,在求导过程中,自始至终把另一变量(如 \(y\))视为 \(x\) 的函数 \((y = y(x))\),由复合函数求导法导出 \(y'\) 满足的方程,然后解出 \(y'\),同时也求出 \(\mathrm{d}y = y'(x)\mathrm{d}x\)

方法 \(2^{\circ}\) 将方程两边同时微分,由微分四则运算法则及一阶微分形式不变性,可得 \(\mathrm{d}x\)\(\mathrm{d}y\) 关系式,并写成 \(f(x,y)\mathrm{d}y = g(x,y)\mathrm{d}x\) 的形式,即可求出 \(\mathrm{d}y = \frac{g(x,y)}{f(x,y)}\mathrm{d}x, \frac{\mathrm{d}y}{\mathrm{d}x} = \frac{g(x,y)}{f(x,y)}\)

方法 \(3^{\circ}\) 代公式。利用多元函数复合函数求导法,导出由二元方程 \(F(x, y) = 0\) 确定的隐函数 \(y = y(x)\) 的导数公式 \(y'(x) = -\frac{F_x'}{F_y'}\),然后代此公式求出 \(y'(x)\),也就求出 \(\mathrm{d}y = y'(x) \mathrm{d}x\)

此外,作为代数方程如能解出 \(y = y(x)\),则可化为显函数求出 \(y'\)

将上述求出的 \(y'\) 的表达式或 \(y'\) 满足的方程再对 \(x\) 求导,由复合函数求导法可求得 \(y''\)

【例2.11】(I)设函数 \(y = y(x)\) 由方程 \(\sin (x^2 + y^2) + e^x - xy^2 = 0\) 所确定,求 \(\frac{\mathrm{d}y}{\mathrm{d}x}\)

(Ⅱ)设函数 \(y = f(x + y)\),其中 \(f\) 具有二阶导数,且 \(f' \neq 1\),求 \(\frac{\mathrm{d}^2y}{\mathrm{d}x^2}\)

【解】(I)方法 \(1^{\circ}\) 将原方程两边直接对 \(x\) 求导数,并注意 \(y\)\(x\) 的函数,然后解出 \(y'\) 即可。由

\[(2x + 2y \cdot y') \cos (x^2 + y^2) + e^x - y^2 - 2xy \cdot y' = 0,\]

\(y' = \frac{y^2 - e^x - 2x\cos(x^2 + y^2)}{2y\cos(x^2 + y^2) - 2xy}\)

方法 \(2^{\circ}\) 将方程 \(\sin (x^2 + y^2) + \mathrm{e}^{x} - xy^2 = 0\) 两边同时求微分得

\[\cos (x^2 + y^2) (2x\mathrm{d}x + 2y\mathrm{d}y) + e^x \mathrm{d}x - y^2 \mathrm{d}x - 2xy \mathrm{d}y = 0,\]

解得 \(\frac{\mathrm{d}y}{\mathrm{d}x} = \frac{y^2 - e^x - 2x\cos(x^2 + y^2)}{2y\cos(x^2 + y^2) - 2xy}\)

方法 \(3^{\circ}\) 代公式

\(F(x,y) = 0, F(x,y) = \sin (x^2 + y^2) + \mathrm{e}^{x} - xy^2\),代公式得

\[\frac{\mathrm{d}y}{\mathrm{d}x} = -\frac{\partial F}{\partial x} / \frac{\partial F}{\partial y} = -\frac{2x \cos (x^2 + y^2) + e^x - y^2}{2y \cos (x^2 + y^2) - 2xy}.\]

(Ⅱ)\(y = y(x)\) 由方程 \(f(x + y) - y = 0\) 确定,\(f\) 为抽象函数,若把 \(f(x + y)\) 看成 \(f(u)\),而 \(u = x + y\)\(y = y(x)\),则变成复合函数和隐函数的求导问题。注意,\(f(x + y)\) 及其导函数 \(f'(x + y)\) 均是 \(x\) 的复合函数。

\(y = f(x + y)\) 两边对 \(x\) 求导,并注意 \(y\)\(x\) 的函数,\(f\) 是关于 \(x\) 的复合函数,有

\[y' = f' \cdot (1 + y'), \quad \text{即} \quad y' = \frac{f'}{1 - f'} \quad (\text{其中} f' = f'(x + y)).\]

又由 \(y' = (1 + y')f'\) 再对 \(x\) 求导,并注意 \(y'\)\(x\) 的函数,\(f'\)\(f'(x + y)\) 仍然是关于 \(x\) 的复合函数,有

\[\begin{aligned} y'' &= (1 + y')' f' + (1 + y') (f')_x' \\ &= y'' f' + (1 + y') f'' \cdot (1 + y') = y'' f' + (1 + y')^2 f'', \end{aligned}\]

\(y' = \frac{f'}{1 - f'}\) 代入并解出 \(y''\) 即得

\[y'' = \frac{(1 + y')^2 f''}{1 - f'} = \frac{f''}{(1 - f')^3} \quad (\text{其中} f' = f'(x + y), f'' = f''(x + y)).\]

或直接由 \(y' = \frac{f'}{1 - f'}\) 再对 \(x\) 求导,同样可求得 \(y'' = \frac{f''}{(1 - f')^3}\)

评注 \([f'(x + y)]_x' \neq f''(x + y)\),而应是 \([f'(x + y)]_x' = f''(x + y) \cdot (1 + y')\)

(五)变限积分的求导法(详见第三章之一、(三)及题型十二)


练习题

例题1

求函数 \(y = x^{\sin x}\) 的导数。

解答
使用对数求导法。
\(y = x^{\sin x}\),取对数得

\[\ln y = \sin x \cdot \ln x.\]

两边对 \(x\) 求导:

\[\frac{1}{y} y' = \cos x \cdot \ln x + \sin x \cdot \frac{1}{x},\]

所以

\[y' = x^{\sin x} \left( \cos x \cdot \ln x + \frac{\sin x}{x} \right).\]

例题2

\(y = f(x)\) 二阶可导,且 \(f'(x) \neq 0\),其反函数为 \(x = \varphi(y)\)。求 \(\frac{\mathrm{d}^2 x}{\mathrm{d} y^2}\)

解答
由反函数求导公式:

\[\frac{\mathrm{d} x}{\mathrm{d} y} = \frac{1}{f'(x)} = \frac{1}{y'}.\]

\(y\) 再次求导:

\[\frac{\mathrm{d}^2 x}{\mathrm{d} y^2} = \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d} y} \left( \frac{1}{y'} \right) = \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d} x} \left( \frac{1}{y'} \right) \cdot \frac{\mathrm{d} x}{\mathrm{d} y} = -\frac{y''}{(y')^2} \cdot \frac{1}{y'} = -\frac{y''}{(y')^3}.\]

例题3

设参数方程

\[\begin{cases} x = e^t \cos t, \\ y = e^t \sin t, \end{cases}\]

\(\frac{\mathrm{d} y}{\mathrm{d} x}\)\(\frac{\mathrm{d}^2 y}{\mathrm{d} x^2}\)

解答
计算导数:

\[x' = e^t (\cos t - \sin t), \quad y' = e^t (\sin t + \cos t).\]

所以

\[\frac{\mathrm{d} y}{\mathrm{d} x} = \frac{y'}{x'} = \frac{\sin t + \cos t}{\cos t - \sin t}.\]

\(x\) 求二阶导:

\[\frac{\mathrm{d}^2 y}{\mathrm{d} x^2} = \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d} t} \left( \frac{\sin t + \cos t}{\cos t - \sin t} \right) \cdot \frac{1}{x'}.\]

先计算

\[\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d} t} \left( \frac{\sin t + \cos t}{\cos t - \sin t} \right) = \frac{(\cos t - \sin t)^2 + (\sin t + \cos t)^2}{(\cos t - \sin t)^2} = \frac{2}{(\cos t - \sin t)^2},\]

代入得

\[\frac{\mathrm{d}^2 y}{\mathrm{d} x^2} = \frac{2}{(\cos t - \sin t)^2} \cdot \frac{1}{e^t (\cos t - \sin t)} = \frac{2}{e^t (\cos t - \sin t)^3}.\]

例题4

设函数 \(y = y(x)\) 由方程 \(x^2 + y^2 = 1\) 确定,求 \(\frac{\mathrm{d} y}{\mathrm{d} x}\)\(\frac{\mathrm{d}^2 y}{\mathrm{d} x^2}\)

解答
对方程两边求导:

\[2x + 2y y' = 0 \quad \Rightarrow \quad y' = -\frac{x}{y}.\]

再次求导:

\[y'' = -\frac{y - x y'}{y^2} = -\frac{y - x (-\frac{x}{y})}{y^2} = -\frac{y^2 + x^2}{y^3} = -\frac{1}{y^3}.\]

例题5

设函数 \(y = y(x)\) 由方程 \(y = f(x + y)\) 确定,其中 \(f\) 二阶可导且 \(f' \neq 1\)。求 \(\frac{\mathrm{d}^2 y}{\mathrm{d} x^2}\)

解答
两边对 \(x\) 求导:

\[y' = f'(x + y) \cdot (1 + y') \quad \Rightarrow \quad y' = \frac{f'}{1 - f'}.\]

再次求导:

\[y'' = \frac{(1 + y')^2 f''}{1 - f'} = \frac{f''}{(1 - f')^3},\]

其中 \(f' = f'(x + y), \, f'' = f''(x + y)\)

Last updated on