Skip to Content
👋 欢迎来到考研学堂! 了解详情

七、一元函数积分学的几何应用

(一)平面图形的面积

1. 直角坐标系中的平面图形的面积

(1)设 \(f(x),g(x)\)\([a,b]\) 连续,则由曲线 \(y = f(x),y = g(x)\) 及直线 \(x = a,x = b(a < b)\) 所围成的区域 \(D\) 的面积为 \(S = \int_{a}^{b}|f(x) - g(x)|\mathrm{d}x\),其中曲线 \(y = f(x),y = g(x)(x\in [a,b])\) 可以有有限个交点(见图3.2)。

特别地,若 \(f(x)\geqslant g(x)\)\(\forall x\in [a,b]\),如图3.3),则 \(S = \int_{a}^{b}[f(x) - g(x)]\mathrm{d}x\)

\(f(x)\geqslant 0,g(x) = 0\)(如图3.4),则 \(S = \int_{a}^{b}f(x)\mathrm{d}x\)

【注】当 \(f(x)\geq g(x)(x\in [a,b])\) 时公式也可从二重积分的计算公式得到(如图3.3):

\[S = \iint_{D} \mathrm{d}x\mathrm{d}y = \int_{a}^{b} \mathrm{d}x \int_{g(x)}^{f(x)} \mathrm{d}y = \int_{a}^{b} [f(x) - g(x)] \mathrm{d}x.\]


图3.2


图3.3


图3.4

(2)设 \(\varphi(y),\psi(y)\)\([\alpha,\beta]\) 连续,则由曲线 \(x = \varphi(y),x = \psi(y)\) 及直线 \(y = \alpha,y = \beta(\alpha < \beta)\) 所围的区域 \(D\) 的面积为

\[S = \int_{\alpha}^{\beta} |\varphi(y) - \psi(y)| dy,\]

其中,曲线 \(x = \varphi(y)\)\(x = \psi(y)\) 在区间 \([\alpha,\beta]\) 上可以有有限个交点(如图3.5)。

【注】当 \(\varphi(y)\geqslant \psi(y)(y\in [\alpha,\beta])\) 时公式也可由二重积分的计算公式得到

\[S = \iint_{D} dxdy = \int_{\alpha}^{\beta} dy \int_{\psi(y)}^{\varphi(y)} dx = \int_{\alpha}^{\beta} [\varphi(y) - \psi(y)] dy.\]


图3.5

2. 极坐标系中的平面图形的面积

(1)设 \(r_1(\theta), r_2(\theta)\)\([\alpha, \beta]\) 连续,\(r_1(\theta) \leqslant r_2(\theta) (\forall \theta \in [\alpha, \beta])\),则在极坐标系中由曲线 \(r = r_1(\theta), r = r_2(\theta)\) 及射线 \(\theta = \alpha, \theta = \beta (\alpha < \beta)\) 所围成的区域 \(D\) 的面积(如图3.6)为

\[S = \frac{1}{2} \int_{\alpha}^{\beta} \left[ r_{2}^{2}(\theta) - r_{1}^{2}(\theta) \right] d\theta .\]

特别地,当 \(r_2(\theta) = r(\theta),r_1(\theta) = 0\) 时(如图3.7),有 \(S = \frac{1}{2}\int_{\alpha}^{\beta}r^{2}(\theta)\mathrm{d}\theta\)

【注】以上公式可由二重积分的极坐标变换得

\[S = \iint_{D} dxdy = \iint_{D} r drd\theta = \int_{\alpha}^{\beta} d\theta \int_{r_{1}(\theta)}^{r_{2}(\theta)} r dr = \frac{1}{2} \int_{\alpha}^{\beta} \left[ r_{2}^{2}(\theta) - r_{1}^{2}(\theta) \right] d\theta .\]

(2)设 \(\theta_{1}(r), \theta_{2}(r)\)\([a, b]\) 连续,\(\theta_{1}(r) \leqslant \theta_{2}(r) (\forall r \in [a, b])\),如图3.8,则在极坐标系中由曲线 \(\theta = \theta_{1}(r), \theta = \theta_{2}(r)\) 及圆弧 \(r = a, r = b (a < b)\) 所围成的区域 \(D\) 的面积为

\[S = \int_{a}^{b} r [\theta_{2}(r) - \theta_{1}(r)] dr.\]


图3.6


图3.7


图3.8

3. 边界曲线方程由参数方程给出的平面图形的面积

(1)当曲边梯形的曲边 \(y = f(x)(f(x)\geqslant 0,x\in [a,b])\) 由参数方程 \(\left\{ \begin{array}{l}x = \varphi(t),\\ y = \psi(t) \end{array} \right.\) 给出时,若 \(x = \varphi(t)\) 适合:\(\varphi(\alpha) = a\)\(\varphi(\beta) = b,\varphi(t)\)\([\alpha,\beta]\)(或 \([\beta,\alpha]\))上有连续导数且 \(\varphi^{\prime}(t)\) 不变号,\(\psi(t)\geqslant 0\) 连续,则曲边梯形的面积为(如图3.9)

\[S = \int_{a}^{b} y dx = \int_{\alpha}^{\beta} \psi(t) \varphi^{\prime}(t) dt.\]

(2)设有界闭区域 \(D\) 由分段光滑曲线 \(L\) 围成,则 \(D\) 的面积为

\[S = \frac{1}{2} \int_{L} - y dx + x dy,\]

其中,\(L\)\(D\) 来说取正向。

【注】该公式可由格林公式得到:

\[\iint_{D} \left(\frac{\partial Q}{\partial x} - \frac{\partial P}{\partial y} \right) \mathrm{d}x\mathrm{d}y = \oint_{L} P\mathrm{d}x + Q\mathrm{d}y \text{中}, \text{取} P = - y, Q = x \text{即可}.\]


图3.9

(二)平面曲线的弧微分与弧长

  1. 设平面曲线弧 \(\widehat{AB}\) 由直角坐标方程 \(y = f(x)\)\(a \leq x \leq b\))给出,则弧微分为 \(\mathrm{ds} = \sqrt{1 + f'^2(x)} \, \mathrm{d}x\),弧长为 \(s = \int_{a}^{b} \sqrt{1 + f'^2(x)} \, \mathrm{d}x\),其中 \(f(x)\)\([a, b]\) 有连续的导数。

  2. 设平面曲线弧AB由参数方程 \(x = x(t), y = y(t) (\alpha \leqslant t \leqslant \beta)\) 给出,则弧微分为

\[\mathrm{d}s = \sqrt{x^{\prime 2}(t) + y^{\prime 2}(t)} \mathrm{d}t \quad \left((\mathrm{d}s)^{2} = (\mathrm{d}x)^{2} + (\mathrm{d}y)^{2}\right),\]

弧长为 \(s = \int_{\alpha}^{\beta}\sqrt{x'^2(t) + y'^2(t)}\mathrm{d}t\),其中 \(x(t),y(t)\)\([\alpha,\beta]\) 有连续的导数,\(x^{\prime 2}(t) + y^{\prime 2}(t)\neq 0\)

  1. 设平面曲线弧AB由极坐标方程 \(r = r(\theta)\)\(\alpha \leqslant \theta \leqslant \beta\))给出,也就知道了它的参数方程 \(x = r(\theta)\cos\theta, y = r(\theta)\sin\theta\)\(\alpha \leqslant \theta \leqslant \beta\)),则弧微分为 \(\mathrm{ds} = \sqrt{r^2(\theta) + r'^2(\theta)}\mathrm{d}\theta\),弧长为 \(s = \int_{\alpha}^{\beta}\sqrt{r^2(\theta) + r'^2(\theta)}\mathrm{d}\theta\),其中 \(r = r(\theta)\)\([\alpha, \beta]\) 有连续的导数。

【例3.25】求下列平面曲线的弧长:

(I)曲线 \(9y^{2} = x(x - 3)^{2}\)\(y \geqslant 0\))位于 \(x = 0\)\(x = 3\) 之间的一段;
(Ⅱ)曲线 \(\left(\frac{x}{a}\right)^{\frac{1}{2}} + \left(\frac{y}{b}\right)^{\frac{1}{2}} = 1 (a > 0, b > 0, a \neq b)\)

【解】(I)先求 \(y^\prime\)\(\sqrt{1 + y^{\prime 2}}\):将 \(9y^{2} = x(x - 3)^{2}\) 两边对 \(x\) 求导得 \(6yy' = (x - 3)(x - 1)\),即 \(y^\prime = \frac{1}{6y} (x - 3)(x - 1),\quad \sqrt{1 + y^{\prime 2}} = \frac{1 + x}{2\sqrt{x}}\)。因此该段曲线的弧长为

\[s = \int_{0}^{3} \sqrt{1 + y^{\prime 2}} dx = \int_{0}^{3} \frac{1 + x}{2 \sqrt{x}} dx = \frac{1}{2} \int_{0}^{3} \left(\sqrt{x} + \frac{1}{\sqrt{x}}\right) dx = \left. \frac{1}{2} \left(\frac{2}{3} x^{\frac{3}{2}} + 2 x^{\frac{1}{2}}\right) \right|_{0}^{3} = 2 \sqrt{3}.\]

(Ⅱ)先写出曲线的参数方程 \(\left\{ \begin{array}{l}x = a\cos^3 t,\\ y = b\sin^3 t, \end{array} \right.\) \(t\in [0,2\pi]\),再求

\[\sqrt{x^{\prime 2} + y^{\prime 2}} = 3 |\sin t \cos t| \sqrt{a^{2} \cos^{2} t + b^{2} \sin^{2} t}.\]

于是代公式并由对称性得,该曲线的弧长为

\[\begin{aligned} s &= 4 \int_{0}^{\frac{\pi}{2}} \sqrt{x^{\prime 2}(t) + y^{\prime 2}(t)} dt = 4 \int_{0}^{\frac{\pi}{2}} 3 \sin t \cos t \sqrt{a^{2} \cos^{2} t + b^{2} \sin^{2} t} dt \\ &= 6 \int_{0}^{\frac{\pi}{2}} \sqrt{a^{2} + (b^{2} - a^{2}) \sin^{2} t} d(\sin^{2} t) = \left. \frac{4}{b^{2} - a^{2}} \left[ a^{2} + (b^{2} - a^{2}) \sin^{2} t \right]^{\frac{3}{2}} \right|_{0}^{\frac{\pi}{2}} \\ &= \frac{4}{b^{2} - a^{2}} \left(b^{3} - a^{3}\right). \end{aligned}\]

(三)平面曲线的曲率

1. 平面曲线的曲率、曲率圆与曲率半径的概念

\(C\) 是光滑曲线(每一点处都有切线且随切点的移动而连续转动)\(y = f(x)\)。选定一端点作为度量弧 \(s\) 的基点。曲线上每一点 \(M\) 就对应有弧长为 \(s\),点 \(M\) 处切线的倾角(如图3.10(a)或3.10(b))为 \(\alpha = \alpha(s)\),称

\[K = \left| \frac{\mathrm{d}\alpha}{\mathrm{d}s} \right|\]

为平面曲线 \(C\) 在点 \(M\) 的曲率,\(\rho = \frac{1}{K}\)\(C\) 在点 \(M\) 的曲率半径。在点 \(M\) 处的曲线 \(C\) 的法线上,在凹的一侧取一点 \(D\),使 \(|DM| = \rho = \frac{1}{K}\),以 \(D\) 为圆心,\(\rho\) 为半径作圆(图3.10(a)或图3.10(b)),这个圆叫作曲线 \(C\) 在点 \(M\) 处的曲率圆,圆心 \(D\) 叫作曲线 \(C\) 在点 \(M\) 的曲率中心。


图3.10(a)


图3.10(b)

由此可知,曲线 \(C\) 在点 \(M\) 处与其曲率圆有相同的切线和曲率,且在点 \(M\) 邻近处有相同的凹凸性(参见本章题型训练四,题10)。

【注】对于凸函数,它的凹的一侧即切线的下方一侧(图3.10(a));对于凹函数,它的凹的一侧即切线的上方一侧(图3.10(b))。

2. 曲率的计算公式

(1)设曲线 \(C\) 的参数方程为 \(x = x(t)\)\(y = y(t)\)\(t\in [\alpha,\beta]\)),则

\[K = \left| \frac{\mathrm{d}\alpha}{\mathrm{d}s} \right| = \frac{|x^{\prime}(t) y^{\prime \prime}(t) - x^{\prime \prime}(t) y^{\prime}(t)|}{[x^{\prime 2}(t) + y^{\prime 2}(t)]^{3 / 2}},\]

其中 \(x(t), y(t)\)\([\alpha, \beta]\) 有二阶导数。

(2)设曲线 \(C\) 的直角坐标方程为 \(y = y(x),y(x)\) 二阶可导,则 \(K = \left|\frac{\mathrm{d}\alpha}{\mathrm{d}s}\right| = \frac{|y^{\prime\prime}|}{(1 + y^{\prime 2})^{3 / 2}}\)

【例3.26】求曲线:\(x = t - \ln (1 + t^2),y = \arctan t\)\(t = 2\) 处的曲率及曲率半径。

利用由参数方程确定的函数的求导法则,得

\[\frac{\mathrm{d}y}{\mathrm{d}x} = \frac{y_{t}^{\prime}}{x_{t}^{\prime}} = \frac{1}{(t - 1)^{2}},\] \[\frac{\mathrm{d}^{2}y}{\mathrm{d}x^{2}} = \left[ \frac{1}{(t - 1)^{2}} \right]^{\prime} \cdot \frac{\mathrm{d}t}{\mathrm{d}x} = \frac{- 2}{(t - 1)^{3}} \cdot \frac{1}{x_{t}^{\prime}} = - \frac{2 (1 + t^{2})}{(t - 1)^{5}},\]

于是所求曲率为 \(K = \frac{|y''|}{(1 + y'^2)^{3/2}}\Bigg|_{t=2} = \frac{5}{\sqrt{2}}\)。曲率半径 \(\rho = \frac{\sqrt{2}}{5}\)

评注:本题也可先求出 \(x^{\prime}(t), x^{\prime \prime}(t), y^{\prime}(t), y^{\prime \prime}(t)\),然后直接套公式 \(K = \frac{|x'y'' - x''y'|}{(x'^2 + y'^2)^{3/2}}\),这样也能得出结果,但计算量较大。所以要学会”具体问题具体分析”,根据不同的题目选择合适的公式。

(四)空间图形的体积

1. 平行截面面积为已知的立体的体积

设空间某立体由一曲面和垂直于 \(z\) 轴的二平面 \(z = \alpha, z = \beta\) 围成 \((\alpha < \beta)\),如果过 \(z\) 轴上任一点 \(z(\alpha \leqslant z \leqslant \beta)\) 且垂直于 \(z\) 轴的平面截立体所得的截面面积 \(S(z)\) 是已知的连续函数,则该立体的体积(见图3.11)为

\[V = \int_{\alpha}^{\beta} S(z) dz.\]

【注】该立体是空间 \(Oxyz\) 中的一个有界闭区域记为 $\


练习题

例题1

题目内容
求由曲线 \(y = x^2\)\(y = \sqrt{x}\) 所围成的平面图形的面积。

题目解答
首先,求两曲线的交点:

\[x^2 = \sqrt{x} \Rightarrow x^4 = x \Rightarrow x(x^3 - 1) = 0 \Rightarrow x = 0, 1.\]

在区间 \([0, 1]\) 上,\(\sqrt{x} \geq x^2\),因此面积为:

\[S = \int_{0}^{1} (\sqrt{x} - x^2) \, dx = \left[ \frac{2}{3}x^{3/2} - \frac{1}{3}x^3 \right]_{0}^{1} = \frac{2}{3} - \frac{1}{3} = \frac{1}{3}.\]

例题2

题目内容
求曲线 \(y = \ln x\)\(x = 1\)\(x = e\) 的弧长。

题目解答
弧长公式为 \(s = \int_{a}^{b} \sqrt{1 + (y')^2} \, dx\)
计算导数:\(y' = \frac{1}{x}\),则

\[s = \int_{1}^{e} \sqrt{1 + \frac{1}{x^2}} \, dx = \int_{1}^{e} \frac{\sqrt{x^2 + 1}}{x} \, dx.\]

\(x = \tan t\),则 \(dx = \sec^2 t \, dt\),当 \(x = 1\)\(t = \frac{\pi}{4}\),当 \(x = e\)\(t = \arctan e\)
积分变为:

\[s = \int_{\pi/4}^{\arctan e} \frac{\sec t}{\tan t} \cdot \sec^2 t \, dt = \int_{\pi/4}^{\arctan e} \csc t \sec t \, dt.\]

利用恒等式 \(\csc t \sec t = \frac{1}{\sin t \cos t} = 2 \csc 2t\),得

\[s = 2 \int_{\pi/4}^{\arctan e} \csc 2t \, dt = \left[ -\ln |\csc 2t + \cot 2t| \right]_{\pi/4}^{\arctan e}.\]

代入上下限计算即可(具体数值略)。


例题3

题目内容
求曲线 \(y = x^3\) 在点 \((1, 1)\) 处的曲率及曲率半径。

题目解答
曲率公式为 \(K = \frac{|y''|}{(1 + y'^2)^{3/2}}\)
计算导数:\(y' = 3x^2\), \(y'' = 6x\)
在点 \((1, 1)\) 处,\(y' = 3\), \(y'' = 6\),故

\[K = \frac{6}{(1 + 9)^{3/2}} = \frac{6}{10^{3/2}} = \frac{6}{10\sqrt{10}} = \frac{3}{5\sqrt{10}}.\]

曲率半径为 \(\rho = \frac{1}{K} = \frac{5\sqrt{10}}{3}\).


例题4

题目内容
求由曲线 \(y = \sin x\) (\(0 \leq x \leq \pi\)) 绕 \(x\)-轴旋转一周所成旋转体的体积。

题目解答
旋转体体积公式为 \(V = \pi \int_{a}^{b} [f(x)]^2 \, dx\)

\[V = \pi \int_{0}^{\pi} \sin^2 x \, dx = \pi \int_{0}^{\pi} \frac{1 - \cos 2x}{2} \, dx = \frac{\pi}{2} \left[ x - \frac{\sin 2x}{2} \right]_{0}^{\pi} = \frac{\pi}{2} \cdot \pi = \frac{\pi^2}{2}.\]

例题5

题目内容
求曲线 \(y = \sqrt{x}\) (\(1 \leq x \leq 4\)) 绕 \(x\)-轴旋转一周所成旋转曲面的侧面积。

题目解答
旋转曲面侧面积公式为 \(S = 2\pi \int_{a}^{b} y \sqrt{1 + (y')^2} \, dx\)
计算导数:\(y' = \frac{1}{2\sqrt{x}}\),则

\[S = 2\pi \int_{1}^{4} \sqrt{x} \cdot \sqrt{1 + \frac{1}{4x}} \, dx = 2\pi \int_{1}^{4} \sqrt{x + \frac{1}{4}} \, dx.\]

\(u = x + \frac{1}{4}\),则 \(du = dx\),积分限变为 \(\frac{5}{4}\)\(\frac{17}{4}\)

\[S = 2\pi \int_{5/4}^{17/4} u^{1/2} \, du = 2\pi \cdot \frac{2}{3} \left[ u^{3/2} \right]_{5/4}^{17/4} = \frac{4\pi}{3} \left( \left( \frac{17}{4} \right)^{3/2} - \left( \frac{5}{4} \right)^{3/2} \right).\]

化简得 \(S = \frac{\pi}{6} (17\sqrt{17} - 5\sqrt{5})\).


例题6

题目内容
求由极坐标方程 \(r = 2(1 + \cos \theta)\) 所围图形的面积。

题目解答
极坐标下面积公式为 \(S = \frac{1}{2} \int_{\alpha}^{\beta} r^2 \, d\theta\)
由于图形对称,取 \(\theta \in [0, 2\pi]\)

\[S = \frac{1}{2} \int_{0}^{2\pi} [2(1 + \cos \theta)]^2 \, d\theta = 2 \int_{0}^{2\pi} (1 + 2\cos \theta + \cos^2 \theta) \, d\theta.\]

利用 \(\cos^2 \theta = \frac{1 + \cos 2\theta}{2}\),得

\[S = 2 \int_{0}^{2\pi} \left( \frac{3}{2} + 2\cos \theta + \frac{1}{2} \cos 2\theta \right) d\theta = 2 \left[ \frac{3}{2} \theta + 2\sin \theta + \frac{1}{4} \sin 2\theta \right]_{0}^{2\pi} = 2 \cdot 3\pi = 6\pi.\]
Last updated on