Skip to Content
👋 欢迎来到考研学堂! 了解详情

二、向量的概念

既有大小又有方向的量称为向量(或矢量)。通常用 \(a, b, AB\) 等形式表示向量。在建立空间直角坐标系后,若向量 \(a = \overrightarrow{OM}\),点 \(M\) 的坐标 \((x, y, z)\) 就称为向量 \(a\) 的坐标,且有向量 \(a = x\mathbf{i} + y\mathbf{j} + z\mathbf{k}\),通常记为 \(\{x, y, z\}\),其中 \(\mathbf{i}, \mathbf{j}, \mathbf{k}\) 分别为 \(x, y, z\) 轴的正方向上的单位向量,即坐标向量。

起点是坐标原点 \(O\),终点是 \(P\) 的向量 \(\overrightarrow{OP}\) 称为点 \(P\) 的向径,也常用 \(r, r_0\) 等形式表示。

向量 \(\pmb{a}\) 的大小(长度)称为向量的模,记作 \(|\pmb{a}|\);模为 1 的向量叫单位向量,模为零的向量叫零向量。

方向相同或相反的向量称为共线向量,平行于同一平面的向量称为共面向量。

从同一点出发的两个非零向量 \(a, b\),它们所成的两个角中不超过 \(\pi\) 的那个角为 \(a, b\) 的夹角,记为 \(\langle a, b \rangle\)

向量 \(\pmb{a}\) 与三个坐标向量 \(\mathbf{i},\mathbf{j},\mathbf{k}\) 的夹角 \(\alpha ,\beta ,\gamma\) 称为向量 \(\pmb{a}\) 的方向角,方向角的余弦 \(\cos \alpha ,\cos \beta ,\cos \gamma\) 称为向量 \(\pmb{a}\) 的方向余弦。如 \(a = x \mathbf{i} + y \mathbf{j} + z \mathbf{k}\),则 \(|a| = \sqrt{x^2 + y^2 + z^2}\)

\[\cos \alpha = \frac {x}{| a |} = \frac {x}{\sqrt {x ^ {2} + y ^ {2} + z ^ {2}}}, \quad \cos \beta = \frac {y}{| a |} = \frac {y}{\sqrt {x ^ {2} + y ^ {2} + z ^ {2}}}, \quad \cos \gamma = \frac {z}{| a |} = \frac {z}{\sqrt {x ^ {2} + y ^ {2} + z ^ {2}}},\] \[\cos^ {2} \alpha + \cos^ {2} \beta + \cos^ {2} \gamma = 1,\]

且方向余弦 \(\cos \alpha, \cos \beta, \cos \gamma\) 就是单位向量 \(\frac{a}{|a|}\) 的坐标,即 \(a^0 = \frac{a}{|a|} = \{\cos \alpha, \cos \beta, \cos \gamma\}\)

与向量 \(\pmb{a}\) 的方向余弦 \(\cos \alpha, \cos \beta, \cos \gamma\) 成比例的三个不全为零的数 \(A, B, C\) 构成的有序数组称为向量 \(\pmb{a}\) 的一组方向数,记为 \(\{A, B, C\}\),即

\[\frac {A}{\cos \alpha} = \frac {B}{\cos \beta} = \frac {C}{\cos \gamma}.\]

练习题

例题1

已知向量 \(\mathbf{a} = \{3, -4, 12\}\),求: (1) 向量 \(\mathbf{a}\) 的模; (2) 向量 \(\mathbf{a}\) 的方向余弦; (3) 向量 \(\mathbf{a}\) 的单位向量。

解答
(1) 向量 \(\mathbf{a}\) 的模为:

\[|\mathbf{a}| = \sqrt{3^2 + (-4)^2 + 12^2} = \sqrt{9 + 16 + 144} = \sqrt{169} = 13.\]

(2) 方向余弦为:

\[\cos \alpha = \frac{3}{13}, \quad \cos \beta = \frac{-4}{13}, \quad \cos \gamma = \frac{12}{13}.\]

(3) 单位向量为:

\[\mathbf{a}^0 = \frac{\mathbf{a}}{|\mathbf{a}|} = \left\{ \frac{3}{13}, -\frac{4}{13}, \frac{12}{13} \right\} = \{\cos \alpha, \cos \beta, \cos \gamma\}.\]

例题2

已知向量 \(\mathbf{b}\) 的方向余弦满足 \(\cos \alpha = \frac{1}{3}\)\(\cos \beta = \frac{2}{3}\),求 \(\cos \gamma\),并写出向量 \(\mathbf{b}\) 的一组方向数。

解答
由方向余弦的性质:

\[\cos^2 \alpha + \cos^2 \beta + \cos^2 \gamma = 1,\]

代入已知:

\[\left(\frac{1}{3}\right)^2 + \left(\frac{2}{3}\right)^2 + \cos^2 \gamma = 1 \Rightarrow \frac{1}{9} + \frac{4}{9} + \cos^2 \gamma = 1 \Rightarrow \frac{5}{9} + \cos^2 \gamma = 1,\]

解得:

\[\cos^2 \gamma = \frac{4}{9} \Rightarrow \cos \gamma = \pm \frac{2}{3}.\]

\(\cos \gamma = \frac{2}{3}\),则方向数为与方向余弦成比例的一组数,例如 \(\{1, 2, 2\}\)


例题3

判断下列向量是否共线:

\[\mathbf{u} = \{2, -1, 3\}, \quad \mathbf{v} = \{-4, 2, -6\}.\]

解答
若两向量共线,则存在常数 \(k\) 使得 \(\mathbf{v} = k \mathbf{u}\)。比较分量:

\[-4 = 2k \Rightarrow k = -2, \quad 2 = -1 \cdot (-2) = 2, \quad -6 = 3 \cdot (-2) = -6.\]

所有分量均满足,故 \(\mathbf{u}\)\(\mathbf{v}\) 共线。


例题4

已知点 \(A(1, 2, 3)\)\(B(4, 6, 9)\),求向量 \(\overrightarrow{AB}\) 的模、方向余弦及与 \(x\) 轴的夹角 \(\alpha\)

解答
向量 \(\overrightarrow{AB} = \{4-1, 6-2, 9-3\} = \{3, 4, 6\}\)
模为:

\[|\overrightarrow{AB}| = \sqrt{3^2 + 4^2 + 6^2} = \sqrt{9 + 16 + 36} = \sqrt{61}.\]

方向余弦为:

\[\cos \alpha = \frac{3}{\sqrt{61}}, \quad \cos \beta = \frac{4}{\sqrt{61}}, \quad \cos \gamma = \frac{6}{\sqrt{61}}.\]

\(x\) 轴的夹角 \(\alpha\) 满足 \(\cos \alpha = \frac{3}{\sqrt{61}}\)


例题5

若向量 \(\mathbf{c}\) 的方向数为 \(\{2, -1, 2\}\),求其方向余弦。

解答
设方向余弦为 \(\cos \alpha, \cos \beta, \cos \gamma\),由定义:

\[\frac{\cos \alpha}{2} = \frac{\cos \beta}{-1} = \frac{\cos \gamma}{2} = k,\]

则:

\[\cos \alpha = 2k, \quad \cos \beta = -k, \quad \cos \gamma = 2k.\]

代入方向余弦平方和公式:

\[(2k)^2 + (-k)^2 + (2k)^2 = 1 \Rightarrow 4k^2 + k^2 + 4k^2 = 1 \Rightarrow 9k^2 = 1 \Rightarrow k = \pm \frac{1}{3}.\]

\(k = \frac{1}{3}\),得方向余弦:

\[\cos \alpha = \frac{2}{3}, \quad \cos \beta = -\frac{1}{3}, \quad \cos \gamma = \frac{2}{3}.\]
Last updated on